Mikel Lertxundi: "Obrak egitea gauza bat da, baina bete, ikusleak egiten ditu"
Mikel Lertxundi berriatuarraren ‘Formatik Haratago’ erakusketa martxoaren 30era arte dago ikusgai Durangoko Arte eta Historia Museoan. 50 urteko ibilbideko errepasoa egin du.
Mikel Lertxundiren Formatik Haratago erakusketa Durangoko Arte eta Historia Museoan dago ikusgai martxoaren 30era arte. Martitzenetik barikura, 10:00etatik 13:00etara eta 17:00etatik 20:00etara dago zabalik, zapatuetan, 11:00etatik 14:00etara eta 17:00etatik 20:00etara eta domeketan, 11:00etatik 14:00etara. Horrez gain, Lertxundik bestelako ekintzak ere antolatu ditu. Martxoaren 13an 19:00etan, poesia emanaldi musikatua egingo dute erakusketatik zehar, Joseba Sarrionandia eta Peru Madalenaren hitzekin eta Eunate Zarrabeitiaren biolinagaz lagunduta. Martxoaren 19an helduentzako tailerra egingo dute, 17:00etatik 19:00etara. Volumen, papel y juego tailerra gidatuko du Elena Detalleres dinamizatzaileak. Azkenik, bisita gidatuak ere egiten dabil Lertxundi, azkena hilaren 22an egingo dute, 12:00etan gateleraz eta 13:00etan euskaraz.
Zelan sortu da Formatik Haratago erakusketa sortzeko aukera?
50 urte bete ditut arte munduan, eta pentsatzen nuen nire inguruan erakusketaren bat egiteko une aproposa zela. Durangoko Arte eta Historia Museoak aurretik Nestor Basterretxea eta Agustin Ibarrolaren erakusketak hartu ditu, eta oso pozik nago tokia egin didatelako. Hasiera batean, urte amaierarako aurreikusita bazagoen ere, Donostian beste bat daukadanez, otsaila eta martxoa artean egiteko aukera zabaldu zen.
Eta zer da Formatik Haratago?
Nire obra ezagutzen da batez ere eskulturengatik eta material aldetik, betidanik egurra, burdina eta harria landu izan ditut. Baina aspalditik bestelako obrak ere egin izan ditut. Hala ere, berdin zuen euskarriak, forma betiere garrantzitsua izan da nire ibilbidean. Baina ez dut forman geratu nahi izan, eta atzean ezkutatzen dena erakutsi nahi izan dut. Niretzat forma bidea da, obrekin helarazi nahi dudan mezuaren bidea. Horrenbestez, formak gehiago hartzen du materiaren beraren presentzian. Material bakoitzak bere nortasuna dauka, eta horrek forma bat sortzen du. Beraz, erakusketan niretzat formak duen garrantzia islatu nahi dut, baina, era berean, garrantzitsuagoa da transmititu nahi dudan mezua.
Zelan egin duzu obren aukeraketa?
Erakusketa tematikoa da: haizea, ura eta sua dira protagonista nagusiak, espazioan dauden hiru elementu nagusiak dira. Betidanik elementu lurtarrak erabili izan ditut (egurra, burdina eta harria), eta kasu honetan, espazialak ere sartu nahi izan ditut (haizea, ura eta sua). Alde askotatik heldu nahi izan diet, ez bakarrik eskulturekin, baita margolanen edota ikus-entzunezkoen bidez ere. Batzuetan elementuak lotuta daude, beste batzuetan, aldiz, solte. Bestelakoetan bizirik eta mugimenduan, baita musika eta guztirekin ere. Denetarik. Alde desberdinetatik erakutsi nahi izan dut hiru elementu horien mundua eta haien eragina.
Zuretzat zer esan nahi dute elementuek?
Elementu fundamentalak dira gu bizitzeko, baita sentiarazten duguna sentiarazteko ere. Derrigorrez behar ditugu bizitzeko, eta orekan, ahal izanez gero, gu ondo sentitzeko. Haizea, ura eta sua beraien egoera lasaian daudenean, guretzat lasaigarriak eta bizigarriak dira, baina egoera okerrean, hilgarriak eta gogorrak ere izan daitezke. Elementuek bizia eman dezakete eta bizia kendu ere bai. Hala ere, gure bizitzaren espazioko derrigorrezko elementuak dira, eta horregatik, haien beharra ere badugu zentzu guztietan, batez ere lasai daudenean.
Alde desberdinetatik aztertu dituzu.
Erakusketan hirukoteka daude hiru elementuak, elkarren inguruan; hirurak behar dira batak besteari bizia eman ahal izateko. Horregatik, koadro batzuetan, adibidez, bakoitzak berea dauka, baina elkar lotuta daude mugimenduaren bidez. Suak behetik gora egiten du, urak goitik behera eta haizeak alboetarantz gehiago. Beste batzuetan, haiek sortzen duten atmosfera islatu nahi izan dut, berotasuna edo hezetasuna, esate baterako. Materia bakoitzak bere forma darama, eta lotura horren barruan, elementu bakoitza dagokion materian jartzen dut. Lurrean ere horrela bizi dira, itsasoan dago ura, planetaren nukleoan, metal astunak dauden tokian sua dago eta espazioan haizea dago. Eskulturetan ere horrela jarri nahi izan ditut, bakoitza bere posizioan eta dagozkion materialetan. Niretzat posizioek garrantzi handia daukate, eta ordena zaintzen ahalegintzen naiz, bakoitzaren bizia ahalik eta mezulariena agertzeko, guregan eragin ahal izateko. Lortu nahi duzun mezu ezkutu edo poetiko hori heltzeko modu bat da niretzat. Ikusleak ikusten duen formatik haratago, bilatzen duen hori aurkitzen du, obrak sentiarazten diona.
Zein da zabaldu nahi duzun mezua?
Ahalik eta zabalena izatea nahi dut. Nik obra bakoitza egitean, asko pentsatzen dut, lan egin aurretik eta lan egiten ari naizenean. Beti ahalegintzen naiz mezu zabala izateaz, azkenean nik buruan daukadana ez du zertan ikusleak gero berdin ikusi behar. Hor dago zabalera. Ikusle bakoitzak lana ikustean, berea izango du, baina mezua egon egongo da eta helduko da, nahiz eta agian nire berdina ez izan. Bakoitzak nahi duen mezua bilatu eta aurkituko du, momentuan eraginarazten diona. Obrak egitea gauza bat da, baina bete ikusleak egiten ditu.
“Obra bakoitzak bere mezua helarazi nahi du, eta pentsatu nahi dut nireak euskaraz direla“
Lehen aipatu duzu posizioa eta ordena garrantzitsuak direla zuretzat, baita erakusketan bertan ibilbidea egitean ere?
Bai, oreka bat lortu nahi izan dut. Eskulturetan material bakoitzak bere posizioa eta forma dauka, baina uste dut erakusketa antolatzean ere garrantzitsua dela oreka mantentzea. Hau da, diziplina bakoitzak ez dauka bere zatia, nahastuta daude oreka horren bila. Elementu materialak eta ez hain materialak uztartuta daude, elementu eta forma desberdinak momentu desberdinetan ikusteko. Lasaia izatea bilatu dut, ez izatea zatika eginda dagoen erakusketa bat, ibilbide bat eta hari bat egotea nahi nuen.
Ibilbide luzea zurea da, 50 urte dira dagoeneko.
Konturatu naiz ibilbidean beti zoazela ikasten, esperientzia aberasten. Badaude galtzen zoazen gauza batzuk, baina batez ere, esperientzia irabazten duzu, eta uste dut sorkuntzan bereziki garrantzitsuak direla. Ikusten duzu oraindik asko duzula bizitzeko eta horren bila joan beharra dagoela. Urteekin konturatzen zara indarrarekin baino mezuarekin geratu behar dela obra. Gaztetan, agian, gutxiago pentsatzen da, kopuruan jarri daiteke arreta gehiago, baina urteek erakusten digute esperientziaren balioa.
Atzera begira, zer-nolako bilakaera ikusi duzu zure ibilbidean?
Hasieran, kantitatean fijatzen da bat gehiago, gero, kalitatean. Gaztetan indar gehiago dago, esperientzia gutxiago, eta pentsatzeko joera gutxiago dago, egiteko, berriz, gehiago. Urteak aurrera joan ahala, gero eta indar gutxiago duzunean, obra bakoitza askoz gehiago pentsatzen duzu, gero, egiterakoan argiago izateko. Nahi duzuna argiago daukazu, eta batez ere, garbiago ikusten da zer ez duzun egin behar. 50 urteko ibilbidean aldaketak nahitaezkoak dira, baina jakin behar da gehiago eta hobeto aukeratzen bakoitzak egin nahi duena.
Berriatuak eta Lea-Artibaik zelako eragina izan dute ibilbide horretan?
Eskualde oso euskaldun batean jaio naiz, eta ni ere horrela sentitzen naiz. Nire inguruak eragina dauka nire obretan, eta oso pozik eta harro nago islatu dudanagaz. Niretzat gure kulturaren adar funtsezkoa euskara da, eta zorionez, Lea-Artibain oraindik euskaraz bizi gara. Euskara ere nire obretan agertzen da, nirea ere badelako. Batzuk diote hizkuntzak ez duela zerikusirik arte plastikoekin, nik uste dut baietz, eta nireak baduela. Mundu osoan zehar aritu izan naiz, eta obra bakoitzak bere mezua helarazi nahi du, eta pentsatu nahi dut nireak euskaraz direla. Azken batean, nire kulturaren eragina obretan ageri da, eta euskara kultura da.
Azken batean, mundu osoan egon zara.
Munduan toki on asko daude, baina etxean bezala inon ez gaude. Bidaiek, lehen esan bezala, esperientziak ematen dizkizute, adinaz bakarrik ez, bestelakoak. Joan naizen toki guztietan oso gustura egon naiz, eta saiatu naiz bertako kulturaz bustitzen. Toki bakoitzeko kultura ezagutu, errespetatu eta baloratu nahi izan dut. Japoniako kultura, Hego Amerikako espazio zabalak, Afrikako basamortuak, Ipar Ameriketako espazio anitzak… Bidaietan ikusitako espazio horiek ere nire obretan islatu nahi izan ditut, nire parte ere badirelako. Erakusketan badaude nire bidaietan inspiratutako margolanak, plano zabalak eta basamortuetako planoak dituztenak, hemen ez ditugunak. Munduan ibiltzeak asko aberastu nau.
Martxoaren 13an, 19:00etan, poesia emanaldi musikatua dago
Zuretzat hain garrantzitsuak diren hiru elementuak mundu osoan daude.
Hori da. Elementuak beste bide bat eman didate munduko toki bakoitzean sartzeko. Agian horregatik ere hain gustuko izan dituzte nire lanak, edozein tokitan dauden elementuen inguruan sortzen ditudalako. Egurra, harria eta burdina edozein tokitan daude, baita haizea, ura eta sua ere. Espazio infinituko elementuak dira. Unibertsalak dira, elkarrenganako eragina eta beharra dute, oreka behar dute gizakiok bizi ahal izateko. Hurbileko sentiarazten duten obrak dira nireak kanpoan.
Zer esan nahi dute zuretzat egurrak, harriak eta burdinak?
Lurraren osagai nagusiak dira. Horien orekatik eta beharrizanetik–gizakiok gure artekoa dugun bezalakoa–, sortzen da bizitza. Bata bestearen lagun bezala islatzen ditut, ez dira etsaiak. Bakoitzak bere nortasuna dauka, baina laguntasun jarreran, ez borrokakoan. Horrek lotura sortzen du, eta materiaren bizitzaren zentzua sortzen da, eta hori da nire bidea, nahi dudan mezua zabaltzeko.
