"Gure arteko konplizitatea beharrezkoa da oholtzara igotzeko orduan"
Pabellon 6ko Antzerki Arinen Jardunaldietako Kriseilu Saria irabazi berri dute Ainhoa Etxebarria Gomezek (Ondarroa, 1993) eta Nerea Gartzia Gartziak (Ondarroa, 1976), ‘Hil da jainkosa’ antzezlanagaz. 2021ean hasi ziren oholtza partekatzen, eta ordutik, hainbat proiektu sortu dituzte elkarrekin. Gaur gaurkoz, ‘Hil da jainkosa’ Euskal Herriko txoko guztietara eramatea da beraien helburua.
Bibitxa kolektiboaren sortzaileak, umoregileak, aktoreak, ondarrutarrak eta emakumeak. Baita gehiago ere. Zerrenda luze baten bidez aurkeztu dezakete beraien burua Ainhoa Etxebarria Gomezek (Ondarroa, 1993) eta Nerea Gartzia Gartziak (Ondarroa, 1976). Hala ere, argi dagoena zera da, umoregile ondarrutarrak direla. Euskal kulturan inbertitzearen garrantziaz, beraien arteko konplizitateaz, elkarrekin egindako ibilbideaz, eta euskal panoraman emakume umoregileek daukaten lekuaz aritu dira, besteak beste.
Bilboko Pabellon 6ko Antzerki Arinen Jardunaldiko Kriseilu saria irabazi berri duzue, Hil da jainkosa antzezlanarekin. Zelan jaso duzue saria?
Ainhoa Etxebarria Gomez: Kriseilu saria sorpresa handia izan da. Hil da jainkosa antzezlanarekin antzerki luze bat sortzea zen gure asmoa. Baina nik duela urte batzuk bi aldiz parte hartu nuen Pabellon 6ko antzerki arinen jardunaldietan, eta orduan, antzerki laburra sortu, eta bertan parte hartzeko ideia izan genuen; izan ere, Pabellon 6 plaza ederra da, eta umorea ondarrutarrez Bilbora eramateko aukera ona zela ikusi genuen. Bilbora eta mundura, jakina. Beraz, antzerki laburreko formatura eraman genuen Hil da jainkosa; lehiaketara aurkeztu ginen eta aukeratu egin gintuzten.
Nerea Gartzia Gartzia: Ustekabekoa eta esperotakoa izan zen saria, aldi berean. Aukeratuak izan ginen, eta lau emanaldi egin genituen Aste Santuan. Gero, maiatzaren 11n, sari banaketan, irabazleak izan ginela esan zuten. Ainhoak idatzi zuen antzezlanaren gidoia, eta irakurtzen hasi nintzenean, ezin nion barreari eutsi, lehenengo esalditik. Etxekoek flipatu egin zuten: ‘Zertan dabil gure ama?’.
Nolako harrera izan du piezak?
A.E.G: Antzerki Arinen Jardunaldietan euskaraz eta gaztelaniaz egoten dira antzerkiak: hamabi gaztelaniaz eta lau euskaraz. Guri Aste Santuko oporretan antzeztea tokatzen zitzaigun, eta apur bat beldurtuta geunden, data horietan mundu guztia oporretara joaten baita. Baina sorpresa oso polita hartu genuen egun guztietan aulkiak beteta ikusi genituenean. Gainera, publikoa dena ematen zegoen egunero. Beraz, publikoaren aldetik, harrera oso-oso ona izan du. Gainera, kuriosoa da, ze, jardunaldietako sarrera hartzean, bi pieza ikusteko bonua hartzen du bakoitzak, eta nahiz eta zuk bat aukeratu, atzetik datorrena ere ikusi egin behar duzu. Beraz, euskaraz ez zekien jendea ere bazegoen publikoan, eta gu ondarrutarrez ari ginen antzezten. Oso polita izan zen, jendea hurbildu baitzitzaigun esatera nahiz eta euskaraz ez jakin, dena ulertu dutela.
N.G.G: Kolonbiar bat etorri zitzaidan, zorionak eman eta dena ulertu zuela esatera. Euskaraz ez zekien hitz bat bera ere, eta guri horrek esperantza handia eman zigun, baita aktore gisa aitortza bat ere. Azken finean, sekula entzun ez zuen hizkuntza batean genbiltzan antzezten, eta antzezlana ulertu zuen, hizkuntza ulertu gabe. Beraz, aktore eta profesional bezala, satisfazio handia eman zigun. Gure gorputzekin noraino heldu ahal garen ikusteko modua ere izan da.
Nerea Gartzia: “Denok daukagun baina inori kontatzen ez diogun ametsa da Hil da jainkosa“
Zer kontatzen dio publikoari Hil da jainkosa antzezlanak?
A.E.G: Nereak oso ondo laburbiltzen du: bere hiletaren entsegua da. Hau guztia bion arteko bilera batean hasi zen, Zamora Etxea tabernan, hor elkartzen baikara normalean. Beste proiektu batzuetaz hitz egiteko batu ginen, eta kafe baten bueltan, heriotzari buruz hizketan hasi ginen, denok hil behar garela eta horrelako kontuak. Hala, horri bueltaka ari ginela, Nereari esan nion gustatuko litzaidakeela zerbait egitea hileten inguruan; izan ere, nahiz eta oso espazio tristeak izan berez, beti gertatzen da zerbait komikoa, adibidez, beti dator norbait brageta zabalik. Konturatu ginen anekdota asko genituela, eta pisua eman eta kentzeko eta naturaltasunez hartzeko helburuarekin sortu genuen Hil da jainkosa. Gero, jakina, gai sakonak ere badaude, eta kritikak ere bai. Bakoitzaren nartzisismoari buruz ere hitz egiten dugu.
N.G.G: Denok daukagun baina inori kontatzen ez diogun ametsa da Hil da jainkosa. Kritika bat ere bada, gaur egun, dena modu makro batean egin nahi dugula mahaigainean jartzeko. Denok nahi dugu ezkontza, hileta, edo urte egun perfektua, eta kontrolpean duguna. Beraz, hori ere kritikatu nahi izan dugu. Adibidez, gaur egungo panorama musikala ikusita, begira nolako agur kontzertuak antolatzen dabiltzan musika taldeak, azken egunera arte presentzia mantentzeko helburuagaz.
A.E.G: Gainera, hil eta gero ere gure presentzia mantendu nahi dugu. Jakin nahi duguna da hil eta gero ere, garrantzitsuak izango garela, beraz, edozein baliabide aurkitzen saiatzen gara hori gertatzeko. Antzezlana ere bide horretatik doa, dena Nerearen hiletako entsegutik hasten da, eta ni aurkezle lanak egiteko kontratatu nau.
Ainhoa Etxebarria: “Umorea ondarrutarrez Bilbora eramateko aukera ona zela ikusi genuen”
Ugaitz Alegriak ere Kriseilu saria irabazi du, Destiny driver antzezlanarekin, Getari Etxegarairekin batera. Hiru ondarrutar eta hiru saritu. Kasualitatea al da?
N.G.G: Herrian kalitatea dagoen seinale da. Bilbozentrismotik kanpo, Lea-Artibain ere kalitatea dagoela esan nahi du, eta herrian ere aktore onak badaudela edo bagarela.
A.E.G: Nik argi utzi nahi dudana da epaileak ez zirela ondarrutarrak. Kar-kar-kar.
Behin saria irabazita, antzezlanak zein ibilbide izatea gustatuko litzaizueke? Nora heldu nahi duzue Hil da jainkosarekin?
N.G.G: Euskal Herri guztian zehar mugitu nahi dugu Hil da Jainkosa antzezlanarekin: herri txikiak, herri handiak, gaztetxeak, antzokiak, eta nola ez, BEC. Fermin Muguruzak zenbat jende batu du kontzertuetan? Ba hori egin nahi dugu. Kar-kar-kar.
Azken urteetan batera ibili zarete oholtza gainean. Hala ere, batu aurretik, bakoitzak bere ibilbidea aspaldi hasita zeukan. Noiz dastatu zenuten antzerkia lehen aldiz?
N.G.G: Nik neuk txikia nintzela, Zubi Zahar Herri Ikastolan. Inflexio puntu bat izan nuen zortzigarren mailan. Ikastolan, ikas bidaia ordaintzeko jaialdia egiten genuen, eta garai hartan antzerkiak egiten ziren. Eta nik, protagonista izan nahi nuen. Behin irakasleari hori esan nion, eta ezetz erantzun zidan, niretzat beste zerbait daukala. Hor, buruak klak egin zidan; beraz, batxilergoa amaitu nuenean, antzerki eskolan hasi nintzen. Zorionez, etxean beti eduki izan dut laguntza hori, eta horrela hasi nintzen. Hala ere, antzezten beranduago hasi nintzen, ze, lehenengo deskargak egin nituen portuan, Kafe Marinan egin nuen lan, baita Eikan ere, eta gero ama izan nintzen. Baina bigarren umea izan ondoren, behar bat neukan nire barnetik ateratzeko, eta zerbait egin behar nuela pentsatu nuen. Orduan, bikoizketak egiten hasi nintzen. Ondoren, hiru-lau emanaldi gaztetxero, txosnetan beste zenbait gauza, eta bat-batean, Irrien Lagunak Elkarterako elkarrizketa egin ostean, bertan sartu, eta hamabi urte egin nituen Marikalanbre bezala.
A.E.G: Ni sekula ez ninduten ikasgelan antzezlaneko protagonista izateko aukeratu, kar-kar-kar. Beraz, nire ahizpa derrigortzen nuen, etxean amaren grabagailuarekin irratiko programak egiteko, eta bideokamerarekin ere grabatzen genituen zenbait antzezlan. Nik beti esaten dut, inork ez zuen nigan konfiantzarik jarri; beraz, bakarrik bilatu nuen bidea, kar-kar-kar. Batxilergoa amaitu nuenean, antzerki eskolan sartu nintzen. Hala ere, egia da ez nuela uste lana bide horretatik egingo nuenik gaur egun, ze kazetaritza ere ikasi nuen, badaezpada, gradua izateko. Amaitu nuenean, Pabellon 6n hasi nintzen, konpainia gaztean, eta hor hasi nintzen antzerkian lanean. Zorte handia izan nuen. Hala ere, azpimarratu nahi dut Ondarroako antzerki taldean hasi nintzela, Ana Elordirekin eta. Beraiek izan ziren nire amak.
Bibitxa kolektiboa sortu zenuten elkarrekin. Nola egin zenuten topo?
N.G.G: 2015ean Marabilli festibalerako Karlek Rosa rosire mundu antzezlana sortu zuen. Performace bat izan zen, eta bertan herriko aktore guztiok batu ginen. Beraz, hor egin genuen topo Ainhoa eta biok. Hala ere, geroago batu ginen. Fede Badiolak Gure Eskuk antolatutako ikuskizun bat zuzendu zuen, eta Ainhoak aurkezle lanak egin zituen. Fedek galdetu zidan ea prest egongo nintzen Ainhoari lagundu eta leku batetik bestera berarekin ibiltzeko. Hor, jolasten hasi ginen.
A.E.G: Bai, eta gero, pandemia sasoian Fedek antolatuta, herriko aktore ezberdinok bakarrizketak egin genituen. Ondoren, batzen hasi ginen, eta elkarrekin ondo funtzionatzen genuenez, zerbait egiteko ideia izan genuen.
N.G.G: Tarte horretan Federen ikuskizun batean bere koristak eta dantzariak ere izan ginen. Eta horren ondoren, Ainhoari zapata batzuk eman behar nizkiola-eta, lehenengo elkarrizketak izan genituen Bibitxaren inguruan, Zamora tabernan, jakina. 2021eko urtarrila zen.
Umorea daukazue tresnatzat oholtza barruan zein kanpoan. Umorea egitearen hautua kontzientea izan al da?
N.G.G: Bai, hautu kontzientea izan da. Gure lehenengo elkarrizketetan asko errepikatzen zen gai bat zegoen: 17 urteko aldea izanda, gure lanbidean gauza berdinak bizi genituela. Ainhoak bere bizipenak kontatzen zizkidanean esaten nuen: «‘Ez dut sinisten, gure munduak ez al du eboluzionatu?’». Ikusten genuen emakumea eta umorea gutxi lotzen ziren bi hitz zirela, eta gai honi buelta asko ematen dizkiogu gaur egun ere, kontzienteki. Gure umorea gizonezkoen umoreak baldintzatu du beti, eta beraiek esaten duten edozein txisteri barre egiten diogu, edukazio hutsagatik, ez grazia egiten digutelako. Beraz, umorea, gure umoretik egiten hasteko ordua zela konturatu ginen.
A.E.G: Umorea egin eta gure buruari barre egiteko plaza bat behar genuen. Uste dut, orokorrean, ertzetako gorputzek, emakume zein kolektiboko jendeak, badaukagula gaitasuna gure buruari barre egiteko. Gure helburua beti da publikoa eroso sentitzen den espazioa sortzea; beraz, lehenengo gure buruari egiten diogu barre, eta gero, publikoarekin sartzen gara. Beti ere, modu horizontalean, jakina. Obarioak arte nago betiko ‘kaka-pedo-pis’ umore motarekin.
N.G.G: Euskal Herrian emakume umoregile erreferente heldurik ez dagoela ere ikusten genuen. Aitziber Garmendia, Ana Goitia… gaur egun geroz eta gehiago daude, baina, hala ere, horiek ni baino gazteagoak dira. Gainera, ikusten genuen kontatzeko asko geneukala, eta horretarako ausartu egin behar ginela, eta niri ausarta izatea kostatzen zaidan zerbait da, aurreiritziak beti dauzkagulako. Beraz, elkar babestuz, pauso hori eman genuen.
Gainera, ondarrutarrez egiten duzue umorea. Arrazoiren bat al dago horren atzean?
A.E.G: Uste dut ondarrutarrez eginda gehiago hurbiltzen garela jendearengana. Naturala da guretzat, niri horrela egiten dit grazia Nereak. Egia da antzezteko orduan, segun eta non antzezten dugun, moldatu egiten dugu; hau da, ez dugu hain itxian egiten. Hizkuntzarekin jolasten dugu, eta horretarako gaitasuna izatea garrantzitsua da. Nereak, adibidez, lekeitiarrez ere oso ondo egiten du, euskalki guztiak menperatzen ditu, kar-kar-kar. Jendeak eskertu egiten du arintasun hori. Euskara batua oso garrantzitsua da, eta honekin ez diogu daukan garrantzia kendu nahi, baina guk kolorea sartzen diogu, polita da, naturaltasuna ematen du eta jendeak eskertzen du.
N.G.G: Komunikabideetan faltan botatzen dugu euskalkiak entzutea. Ze, jakin badakigu, baina belarria egitea garrantzitsua da. Eta beste zenbait proiektu euskara batuan egingo ditugu, baina honek guk geuk nahi duguna egiteko aukera ematen digu. Gainera, ezin daiteke ukatu ondarrutarra barregarria dela. Ander Lipusek beti esaten du Lea-Artibaiko euskalki guztiak hitz egin ditzakeela, ondarrutarra izan ezik. Kar-kar-kar.
Ainhoa Etxebarria: “Gure helburua beti da publikoa eroso sentituko den espazioa sortzea”
Urteak daramatzazue proiektuak elkarrekin sortzen. Zuen arteko harremanaren isla da oholtzan egiten duzuena?
A.E.G: Gure artean dagoen konplizitatea eta konfiantza beharrezkoak dira oholtza gainera igotzeko. Testua ahazten zaigunean ere, badakigu eta orduan, elkarri laguntzen diogu, baita izorratu ere, kar-kar-kar. Hala ere, erregistro desberdinak ditugu umorerako, eta hori polita da, elkarrekin oso ondo pasatzen baitugu.
N.G.G: Bai, Ainhoak esan duen bezala, beharrezkoa da gure arteko konplizitatea. Elkarri hemen gaudela esateko edota inprobisazioetan txispa pizteko, besteak beste. Adrenalina asko gustatzen zaigu. Gure arteko konplizitatea handia da; azken finean, oholtzan eustea eta umorea egitea ez da erraza; beraz, beharrezkoa da.
Elkarrekin bidea egiten jarraitzeko asmoa al daukazue?
A.E.G: Beno, nik ez ze ezin ditut fakturak ordaindu. Kar-kar-kar. Ez, broma da. Nereak eta biok proiektu asko dauzkagu esku artean. Gure lanean proiektuka egin behar duzu lan, momentu batzuetan gehiago, eta besteetan gutxiago. Baina ekipo bat gara, eta elkar ondo ezagutzen dugu.
N.G.G: Elkarrekin ditugun proiektuez gain, bakoitzak bereak ere baditu, eta hori beti errespetatzen dugun zerbait da. Uste dut gaur egun bizi dugun bezala jarraituz gero, elkar zaindu eta errespetuzko harremana oinarri izanda, luzerako izan daitekeela sortu dugun bikotea.
A.E.G: Eta bestela, beti geldituko zaigu Ondarroako kukaña txapelketara aurkeztea.
N.G.G: Bai, jakina. Beti geldituko zaigu hori.
Nerea Gartzia: “Euskal sortzaileon militantzia beharrezkoa da, eta hautuak egin behar dira”
Emakume umoregileak zarete, euskaraz antzezten duzue, eta gehien bat zuon euskalkian. Gaur egun, nolakoa da panorama kulturala Euskal Herrian?
A.E.G: Iruditzen zait kulturan, euskaraz, oso gutxi inbertitzen dela. Orokorrean inbertitzen da kulturan gutxi, baina hala ere, gaztelaniazko proiektuetan askoz gehiago inbertitzen da euskarazkoetan baino. Eta uste dut hemen erabakiak hartu behar direla, politiko zein sozialak, euskal kulturari bultzada emateko. Antzerkigintzan gabiltzanon eta euskaraz lan egiten dugunon lanak nolabaiteko militantzia puntua dauka. Hautuak egin behar dira, eta egoerari buelta eman behar zaio, batez ere, euskarazko antzerkiaren panoramari. Horretarako gizartea aldatu behar da, baina gizartea aldatzeko guk ere erabakiak hartu behar ditugu. Konpromisoa eta inbertsioa beharrezko bi elementu dira.
N.G.G: Herri baten izaera adierazteko erabiltzen den tresna da kultura, eta kritika soziala ere badauka erdigunean. Baina kritika hori isildu nahi dute, jakina, eta gainera, gure kultura eta hizkuntza minoritarioa izanda, eta hiru instituziotan banatuta egonda, oraindik zailagoa da bultzada ematea. Ainhoak esan duen bezala, sortzaileon eta artiston militantzia beharrezkoa da, hautuak egin behar dira. Hala ere, erakundeek kulturari daukan garrantzia ematen ez dioten momentuan, euskarari ere ez diote emango.
