Elebitasun desorekatua
Amets Arzallusek Iruñeako finalean Oreka gaitzat emandako bertsoaren zati batean ho
nela zioen: «…gu beti herabe / mutu eta grabe / sarri hitzik gabe / ta besteak jabe / orekatikan oso / urruti gaude!».
Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politika sailak datorren hamarkadarako martxan jarri berri du Aroa plana, euskara indarberritzeko eta euskaldunok ahalduntzeko marko estrategikoa. Planak interesgarriak diren 5 helburu estrategiko zehazten ditu:
1.- Euskara gehiago eta errazago ikasteko aukerak handitzea.
2.- Eskolaz kanpoko ekosistema euskaldunagoa izatea.
3.- Ingurune digitalean euskarak leku gehiago izatea eta hizkuntza teknologien bidez euskaraz komunikatzeko aukerak handitzea.
4.- Eremu sozioekonomikoan euskaraz lan egiteko aukerak handitzea.
5.- Euskarazko edukiak sortzea eta kontsumitzea eta euskarak prestigioa irabaztea inguru digitalean eta beste euskarrietan.
Hala ere, helburu horiek elebitasun orekatua mantenduz lortu nahi dira. Nire uste apalean elebitasun desorekatua planteatu beharko genuke, izan ere, gaztelaniarekin diglosia izugarria da. Zenbait adibiderekin saiatuko naiz esan nahi dudana hobeto azaltzen.
Batetik, Aroa planean ez da jasotzen euskal nagusitasunezko hiztunaren kontzeptua (euskaraz gaztelaniaz baino hobeto moldatzen den hiztuna). Iñaki Iurrebaso ikertzaileak bere tesian erakusten digu Euskal Herrian euskaraz hobeto moldatzen diren elebidunen kopurua %7 baino ez dela, eta euskararen erabilera handitzeko kopuru hori nahitaez handitu behar dugula. Beraz, logikoena dirudi euskararen ezagutzan eta gaitasunaren hobekuntzan modu unibertsalean inbertitzea, behar sozialak izan zein ez izan, edozein herritarrentzako euskara ikastea dohain izatea, baita C1 edota C2 maila lortu behar dutenentzat ere.
Bestetik, ez dut Aroa planean inon irakurri euskara hizkuntza gutxiagotua edo minorizatua denik. Hizkuntza minorizatuen aldera desoreka eragingo duten politikak behar ditugu. Bestela, ezinezkoa izango da aipatutako bost helburuak lortzea.
Aroa planak balore bezala hizkuntza aniztasuna errespetatzea, kanpotik datozenen integrazioa eta inposaketa saihestea planteatzen ditu. Uste dut azken horretan dagoela elebitasun desorekatua ez planteatzeko gakoa, inposaketa gisa ulertuko dutela. Baina uste dut ausartagoak izan behar garela, eta hizkuntza minorizatua lehenetsi behar dela, bai kanpotik datozenen integraziorako eta baita ere euskara ahulago dagoen tokietan euskal nagusitasunezko hiztunak sortzeko.
Nire sentimendua laburbiltzeko balio du Berri Txarrak musika taldearen Oreka abestiko letraren zati honek: «Tristea da dena ospatu behar hau / oraindikan dena lortzeko badago / orekak ez du balio lurrean zaudenean / orekak ez du balio aspaldi jausi zarenean».
