Azkue ikastola, 50 urte brankaz
Aurten 50 urte beteko ditu Lekeitioko Azkue ikastolak. Euskaraz ikastea debekatuta zegoen garaian,
sei ikasle baino ez zituela eman zituen bere lehenengo urratsak herriko ikastolak.
1964. urtean beheko kaleko lokal batean eman zituen bere lehenengo urratsak Lekeitioko ikastolak. Alfonbra gorri baten gainean, andereñoaren azalpenak adi-adi jarraitzen zituzten ikastolako lehenengo ikasle izan ziren sei umeek. Garai hartako ikastolan Ana Mari Uribe izan zen euskaraz irakasteko konpromisoa bere egin zuen aurreneko irakaslea. Atzetik etorri ziren Irene Uribe eta Ana Dani Zugadi.
Irene Uribek 1966. urtean eman zuen bere lehenengo eskola Lekeitioko ikastolan. Ordurako 70 ikaslek baino gehiagok emana zuten izena euskarazko eskolan. «Bi gela betetzeko baimena baino ez geneukan, eta ikuskatzailea etortzen zen aldiro umeak ezkutatu behar izaten genituela gogoratzen dut», azaldu du Uribek. «Beste egun batean Ana Mari [Uribe] armairuan sartu behar izan genuen, titulurik ez zeukalako».
Gaur egungo Marina taberna-kafetegiaren goian dagoen pisua, Goiko kaleko lonja bat, abade etxe zaharra, konpainia eta nautika legez ezaguna zen eraikineko gela handi bat erabili izan zituzten lehenengo umeei eskolak emateko, Gizarte Etxean kokatu bitartean. 1964tik 1975era bitarteko epea izan zen berau.
Leku batetik bestera joatearen arrazoiak desberdinak izan ziren: salaketak, umeek ikasteko zituzten baldintza eskasak, finantzaketa arazoak, eskola liburua nolabait eskuratu beharra ikasleek gero titulazioa izan zezaten… Etapa horretan Colegio Uribe akademiak eman zion ikastolari beharrezkoa zuen babes legala.
Guraso, irakasle eta herritarren artean altxa zuten Lekeitioko ikastola. Hainbat eta hainbat izan ziren ikastolarentzat dirua behar zela-eta tabernan lan egin zutenak, ikastolako garbiketak egiten zituztenak, pintxoak saldu, Ibilaldiak eta kontzertuak antolatu, eskolak emateko etxeak utzi edota bazkidetza kanpainak aurrera eraman zituzten guraso eta herritarrak. «Makina bat kristal garbitu dugu guk ikastolan», aipatu du Teresa Erkiaga Korta lekeitiarrak. Ikastolako lehenengo guraso taldeko kidea izan zen Erkiaga, eta, esan duenez, «euskara maite genuen eta geure seme-alabek geure hizkuntza ikastea aukeratu genuen».
Gerora, Ane Miren Sustaeta ere guraso taldean hasi zen. «Sarri batzen ginen ikastolaren inguruan berba egiteko; zerbait konpondu behar zenean, mahaiak behar zirenean edota garbiketa txandak antolatu behar ziren aldiro», esan du Sustaetak.
Bere sorreratik, ordura arte ezarritako hezkuntza ereduarekin apurtu zuen ikastolak. Neskek eta mutilek bananduta ikastea pentsaezina zen ikastolan. Horrez gain, askok eta askok oraindik gogoan dituzten orduko idazmahaiak ere albo batera laga zituzten, eta irakasgaiak ikasleak borobil bat eratzen zeudela ematen zituzten. Bere sorreratik balore aurrerakoiak sendotu dituzte ikastolako ikasgeletan. Modu horretan, beste gauza askoren artean, herrian aitzindariak izan ziren euskarazko pedagogia aplikatzen, nahiz eta sarritan horretarako baliabide urriak izan.
Olentzero, lehenengoz
Aintzindariak izan dira, baita ere, ikastolak herriko kulturari egindako ekarpenak. Askok eta askok ahaztuta izango badute ere, herrian kalerik kale ibili zen lehenengo Olentzero ikastolak antolatu zuen. Ez zen lan erraza izan, orain Gabonetan ezinbestekoa den pertsonaia hori orduan ez baitzen denen gustukoa. Hala ere, euskara eta euskal kultura suspertzeko asmoz, urte hartan Olentzero ateratzeko ikastolan ahalegin berezia egin zutela gogoratzen dute.
Itsas-soinua moduan ezagutu izan den abesbatzak ere ikastolan izan zuen bere sorrera. Itsas-soinua, Olentzero, saskibaloi taldea, marijesiak, Santa Ageda… zerrenda amaitezina dela esan daiteke. Izan ere, herrian antolatutako jarduera guztietan parte hartzeko joera izan du betidanik ikastolak, eta gaur egun ere izaera horri eusten dio. Sarritan herrian errotu gabe zeuden ekitaldien edo taldeen sortzailea izan da ikastola.
1980. urtea bereziki garrantzitsua izan zen Lekeitioko Azkue ikastolarentzat. Gizarte etxean igarotako garaia gainditutzat eman zuten orduan. Izan ere, herritar askok egindako ekarpen ekonomikoari esker, ikastolako kooperatiba sortu zuten, eta eraikin berria inauguratu zuten urte hartan.
Eraikin berria egin zutenetik, baina, auzolanak eta borondatezko lanak ez dute etenik izan. Ordutik ere hamaika izan dira ikastolako tabernan emandako lan orduak edota Ibilaldia prestatzeko egindako lan nekeza. Ikusi besterik ez dago ikasturte honetan guraso, irakasle eta ikasle ohiek ikastolan egin berri duten lana, oraindik ere pedagogia berritzaile, euskaldun eta aurrerakoiak ikastolan txertatzeko.
