"Hilekoaren tabua elikatzeko hainbat tresna daude"
Proiektuaren ikergaia hilekoari buruzko narratibak izanik, ikerketaren helburu nagusia hilekoari buruzko ezagutza kritikoa garatzea eta ikusgarri egitea izan da.
Zergatik abiatu zenuten hilekoa erdigunean duen ikerketa?
Ainhoa Aldazabal: Faktore ezberdinak batu ziren, baina aurretik egindako lanekin oinarri bat genuen, biok genituen hilekoari buruzko ikasketak. Ni literaturaren munduan ibiltzen naiz eta euskal literaturan hilekoa zelan agertzen den ikertuta neukan.
Udane Barinagarrementeria: Nire aldetik, Gizarte Hezkuntza eta antropologiatik hilekoaren lanketa eginda nituen, ahalduntzerako. Hortaz, biok gaia landuta izanik, elkarrekin lanketa partekatzeko aukera ikusi genuen.
Zein ikerketa metodologia erabili duzue?
U.B.: Ekoizpen narratiboaren metodologian oinarritu gara lanketa egiteko. Lanketaren oinarria diskurtso eta narratibetan oinarritzen da, baina ez da ikerketako ohiko metodologia. Ez da elkarrizketa bat egin, ikerlariak jaso, eta listo. Elkarrizketa indibidualak egin ditugu, ondoren, ildo nagusiak idatziz jaso eta elkarrizketatuari jasotakoa bere erara betetzeko aukera eman diogu, idatziz moldatzeko.
A.A.: Esandakoa osatzeko, garatzeko edota aldatzeko aukera ematen du. Ez gara berdin adierazten hitzez edo ahoz. Horrez gain, jasotako idatzizko dokumentu indibidualak bateratu egin ditugu. Bakoitzak hilekoari buruz duen bizipen eta diskurtsoetatik kanpo, narratiba indibidualetik abiatuta, diskurtso kolektibo bat sortu da. Hamabi eskutara sortutako testu bat eraiki dugu.
Zein da hilekoaren errealitatea gure gizartean?
A.A.: Hilekoa tabu bat da, eta hori elikatzeko hainbat tresna daude jendartean, batzuk oso esplizituak eta besteak ez. Hilekoaren tabuak karga handia du bere horretan gordetzen duen guztiagatik. Zer da hilekoa? Zer suposatzen du? Ez dugu hilekoaren sakontasunaren berri, hori da falta dena.
U.B.: Hilekoa gizartea ordenatzeko erabiltzen da, eta horregatik da tabua. Hilekoa daukazu, gorputz bat daukazu… Arakatzen hasiko bagina, eskema zalantzan jarriko genuke. Gaur egun leku ezberdinetatik eta oso periferiatik, baina badoaz arrakalak sortzen. Gizarte mailan ez, baina, batez ere, feminismotik hasi da tabu horri buelta ematen, esaterako, hilekoaren ekintzailearen figura…
A.A.: Feminismoa hedatzen joan den heinean, gaia landu da, eta lantzen ari den ingurua inguru feminista bat da.
Gasteizko feministak izan dira zuen ikerketaren hizpide.
U.B.: Gure eskemak bi alderdiak aurkezten zituen: hilekoaren diskurtso eta praktika tradizionalak, eta hilekoaren kontrakultura. Kontrakulturak hilekoaren ikuspegi tradizionala zalantzan jarri eta politizatzen duen diskurtso eta praktika alternatiboak dira, eta hor kokatzen ziren taldeko kideak.
A.A.: Beraiek kontrakulturan kokatzen ziren baina, aldi berean, diskurtsoa eta praktika diskurtso tradizionalean errotuta zegoen. Gogorra izan zen guretzat ere gure diskurtsoa ere diskurtso tradizionalari lotuta dagoela ikustea, bizi izan dugunagatik. Gure esperientzia hilekoagaz ezin dela izan alternatiboa, hori lanketaren ostean dator.
U.B.: Diskurtsoan aurrera goaz, presente dugu, baina praktika eta jarreretan oraindik presente dago diskurtso tradizionala.
Zein izan da ikerketaren ondorio nagusia?
U.B.: Hilekoaren kontrakultura feminismotik posible dela eta feminismotik heltzen dela, badagoela bai praktika indibidualetan, bai diskurtso kolektiboetan ere, baina ikuspegi tradizionalak gizartean indar handia duenez, bi ikuspegiak gurutzatzen direla. Bestalde, guretzat oso polita izan zen 17 urtetik 74 urtera bitarteko profil ezberdinetako talde batean esperientzia batzuk errepikatu egiten zirela ikustea.
A.A.: Oso bitxia izan zen, talde bakar batean hiru pertsonek bizipen berdina kontatu ziguten. Lehen aldiz tanpoia jarri behar izan zuten momentuan lagunek lagundu zietela kontatu ziguten: bakoitzak bere esperientzia. Momentu intimo hori aldi berean kolektibo bilakatzen zen unea bizi izan zuten. Gauza asko barnebiltzen ditu esperientzia horrek, tanpoia erabili beharraren presioa… baina, aldi berean, ezjakintasuna eta elkar laguntzeko desioa ere bai.
U.B.: Bakoitzak esperientzia berezi bat izango balitz bezala kontatzen zuen baina, aldi berean, bost lagunetik hiruk oso antzerako egoerak bizi zituzten.
Bakoitzak banaka bizi duelako hilekoa?
U.B.: Guztiz. Kolektibizatzeak politizatzea dakar, eta alderantziz. Norbanako moduan kontzientzia puntu batera heltzen zara, eta horrek eramaten zaitu elkarbanatzera.
A.A.: Feminismotik kolektibizatzen da.
Euskal literaturan badu errepresentaziorik hilekoak?
A.A.: Euskal literaturak irudikatzen duen diskurtsoa eta Gasteizen topatu genuenaren arteko konparaketa egin nahi genuen. Erraz ateratzen diren gaiak badaude literaturan, lehenengo hilekoa, menopausia… baina ñabardura pila bat falta dira, konplexuagoak direnak.
Gaia mahai gainean jartzeko testuinguruak sortzera gonbidatzen duzue ikerketaren bitartez.
U.B.: Narratiben lanak berak pila bat erabilera izan ditzake, eta ikerketaren ekarpen teorikoa ere badago. Baina, erroan, ikerketa aitzakia bat izan da gaiari buruz berba egiteko eta hausnartzeko.
A.A.: Egiten ditugun aurkezpenak xumeak izaten dira, hain zuzen ere, horregatik. Ikuslearengan eragina izatea bilatzen dugulako, bakoitzak bere egoerari buruz hausnartzeko aukera eduki dezan. Gaiari buruz hitz egiteko espazio kolektiboak sortzea izan da ikerketaren helburuetako bat, hori baita feminismoak egin duena hilekoa tabu izateari lagatzeko eta beste dimentsio bat hartzeko.
