Artikulu honekin erakunde eta herritar asko kolonizatu dituen ideologia baten salaketa egin gura dut, hizkuntzakeria izeneko ideologiarena. Ideologia horrek hizkuntza hegemonikoak hizkuntza txikiak baino hobeak direla sinestarazi nahi du. Eta hobeak direlako nagusitu egin behar dutela.
Espainiako eta Frantziako nazionalismoen hizkuntzakeriek euskararen herria erdalduna nahi dute, gaztelaniaren eta frantsesaren uztarpean gatibu. Eta, hizkuntzakeria horiek, menpekotasun egoera hori betikotzeko, euskara beren makil guztien zahagi bihurtuta daukate. Eta, euskara bezalaxe, Espainiako eta Frantziako lurraldeetako gainerako hizkuntzak ere bai.
Patxi Saez Beloki.
Orain hurrena esan bezala, Espainiatik datorkigun hizkuntzakeriak, gaztelaniaren nagusitasuna indartzeko eta iraunarazteko, ideia monolitiko bat zabalduta dauka lau haizetara. Ideia horren arabera, Espainian gaztelania da —eta Frantzian frantsesa— herritar guztiak elkartzen dituen hizkuntza bakarra, eta euskarak, Espainiako lurraldeetako gainerako hizkuntzek bezalaxe, herritarrak elkartu beharrean, zatitu eta baztertu egiten ditu. Baina Espainiako hizkuntza nazionalismoak ondo ezkutuan gordetzen du egiazko bazterketa eta zatiketa gaztelaniak eragiten duela. Baztertu eta isolatu egiten ditu gaztelaniarik ez dakiten mugaz bestaldeko euskaldunak eta, aldi berean, euskararen herria zatitu egiten du espainol-euskaldun eta frantses-euskaldunen artean. Euskal Herrian euskarak elkartzen duena, auzoko bi erdarek zatitzen eta bereizten dute. Erdara horiek hainbat euskaldunen etxeko sukalderainoko bidea egina dute eta, ez gutxitan, norberaren kolkorako barne-mintzoa izaterainokoa ere bai. Hortik, euskararen hiztunen artaldea galbide arriskuan dago: Espainia da otsoa eta Frantzia azeria.
Espainiako hizkuntza nazionalismoak, lurraldeetako hizkuntzen ofizialtasuna gutxiesteko, «koofizial» hitza asmatu du herritarren aurrean Espainiako lurraldeetako hizkuntzen ofizialtasuna bigarren mailako bihurtzeko
Berriki, Europako, Ipar Amerikako, Australiako eta Japoniako 15.000 lagunekin egindako ikerketa batek nazio nortasunaren ezaugarririk garrantzitsuena, funtsezkoena, hizkuntza dela eman du jakitera. Espainian ere % 62k hori erantzun du; eta Frantzian % 77k. Baina, ikerketarik egin beharrik gabe, aspalditik da horren jakitun Espainiako hizkuntza nazionalismoa —baita Frantziakoa ere— eta, horregatik, euskararen debeku, ukapen eta zapalkuntzan oinarritutako gaztelaniaren —eta frantsesaren— hizkuntzakeriatik bultzatutako helburu linguizida ezkutatuz, aldarrikapen hauxe egiten dute behin eta berriro gaztelania eta frantsesa euskararen maila berean jartzeko: euskara Euskal Herriko berezko hizkuntza da, baina gaztelania eta frantsesa ere bai. Gaztelania eta frantsesa euskararekin alboz albo, maila berean jarrita, euskarak Euskal Herrian bertako hizkuntza gisa duen berezkotasuna eta zilegitasuna lortzea da Espainiako eta Frantziako hizkuntza nazionalismoek Cervantes eta Moliereren hizkuntzak gurean bertakotzeko eta etxekotzeko darabilten estrategia. Baina gaztelania ez da euskaradun guztien hizkuntza, ezta frantsesa ere. Euskara da Euskararen Herriko euskaldun guztiak lotzen eta elkartzen dituen berezko hizkuntza bakarra.
Espainiako hizkuntzen ofizialtasuna ere euskararen hondamendi eta galeratik kudeatzen du Espainiako hizkuntzakeriak. Espainiako Konstituzio Legeak, gaztelaniaz gain, Espainiako gainontzeko hizkuntzak ere, bakoitza bere Autonomia Erkidegoan, ofizialak izango direla dioen arren, Espainiako hizkuntza nazionalismoak, lurraldeetako hizkuntzen ofizialtasuna gutxiesteko, «koofizial» hitza asmatu du herritarren aurrean Espainiako lurraldeetako hizkuntzen ofizialtasuna bigarren mailako bihurtzeko eta gaztelaniarena lehentasunezko ofizialtasuna dela aditzera emateko. Hori bakarrik ez, euskararen kasuan, Espainiako hizkuntzakeriak euskararen ofizialtasuna mugatu, murriztu eta hesitu egin du Nafarroan. Euskara Nafarroa osoan ofiziala izateko ebazpena onartu zuen Nafarroako Legebiltzarrak 1980. urtean, Nafarroako Foru Erkidegoa osatzeko legea izango zenaren oinarriak sinatzean. Nafarroako Legebiltzarrak ordezkaritza bat bidali zuen lege proposamena Madrilen defendatzeko; baina itzultzean euskara «eremu euskaldunean» baino ez zen ofiziala. Horregatik, Nafarroako herritarren % 10ak bakarrik du euskara ofiziala, 65.000 nafarrek besterik ez. Espainiako hizkuntza nazionalismoaren aizkorak Madrilen egindako kimaketak euskaren arbola adaxkarik gabe, hostorik gabe eta arnasbiderik gabe utzi zuen 600.000 nafarrentzat.
Irakaskuntza da Espainiako hizkuntzakeriaren beste gudaleku bat. Inperialismo linguistikoak ez du sekula onartzen gazteleradun elebakarrak elebidun bihurtu behar izatea. Bidezko eta legezko iruditzen zaie euskaldunek gaztelera ikasi behar izatea, baina alderantziz dena da inposizioa, zapalkuntza, diskriminazioa eta bidegabekeria. Euskara ez ikasteko eskubidea aldarrikatzen dute, analfabetismorako eskubiderik balego bezala, matematika ez ikasteko eskubiderik balego bezala, ezjakintasunerako eskubiderik balego bezala. Ezjakintasunak euskaraz egitea ezinezko bihurtzen du, bi hizkuntzen arteko berdintasuna ezinezko bihurtzen duelako; eta, horregatik, euskaldunen oinarrizko hizkuntza eskubidea ukatzen duen pribilegio zapaltzailea da. Gainera, ezjakintasuna oso garestia da. Adibide baterako, ikusi besterik ez dago zenbat itzultzaile ordaindu behar ditugun, guztion patrikak zimurtuz, euskararik ulertzen ez duten politikari horientzat eta bere lana euskaraz egiteko gaitasunik ez duten funtzionario horientzat. Ezjakintasuna liskar iturri ere bihurtuta daukate Espainiako hizkuntzakeriatik, herri-administrazioan euskararen ezjakintasunarentzat lanpostu gehiago, funtzionario gehiago, eskatuz. Azkena Nafarroan gertatu da: euskararik irakatsi ezin duten irakasle lanpostuak sortu dituzte.
Hizkuntzarekin futbolarekin bezala jarduten dute Espainiako hizkuntzakeriatik: «euskaldunen selekzioari» oztopo guztiak jartzen dizkiote aurrera ez egiteko
Euskara ikasteari uko egiteko, euskara oso hizkuntza zaila dela diote Espainiako hizkuntza inperialismoaren jagoleek. Baina, beste alde batetik, laurehun milioiko hiztun kopurua gehiago handitu nahian edo, gaztelania ikastearen erraztasuna azpimarratzen dute. Juan Carlos Moreno Cabrera Madrilgo Unibertsitate Autonomoko Hizkuntzalaritza Orokorreko katedradunaren «Errores y horrores del españolismo lingüístico. Cinco vocales para conquistar el mundo» liburuak dioenez, ez dira gutxi gaztelaniaren erraztasunaren aldarria egin duten hizkuntzalariak, Ramon Menendez Pidal hizkuntzalari ospetsuak, besteak beste. Inongo oinarri zientifikorik gabe, Menendez Pidalek zioen gaztelania beste edozein hizkuntza baino errazago ikastea dagoela, ahoskatzeko oso errazak diren bost bokal dituelako. Hain zuzen, euskarak ere bost bokaleko sistema fonologikoa du. Maiz, hizkuntza bat ikasteko zailtasunaren neurgailua aditz irregularren kopuruan jarri ohi da. Gaztelaniak 1.100 aditz irregular ditu; euskarak, aldiz, bi besterik ez.
Munduaren zilborra direlakoan, hizkuntzarekin futbolarekin bezala jarduten dute Espainiako hizkuntzakeriatik: zergatik izan Errealekoa, Athleticekoa, Alavesekoa, Eibarkoa edo Osasunakoa, Europan eta Espainian hamaika aldiz txapeldun ateratako Real Madril taldea hortxe izanda? Zergatik jokatu Euskal Selekzio kaskarrarekin munduko txapeldunarekin jokatzeko aukera izanda? Eta futbolarekin euskararekin bezala gertatzen da: «euskaldunen selekzioari» oztopo guztiak jartzen dizkiote aurrera ez egiteko. Horixe bera da hizkuntzakeriak euskararekin duen jokoa.
Patxi Saez Beloki – Soziolinguista
