Belaunaldi baten ispilua
Julen Apella (Berriz, 1998) ez da literaturan guztiz hasiberria. ‘Postal bat desertuan’ (2021) poesia liburuarekin egin zuen lehenengo agerpena, eta orain, berriz, lehenengo nobelarekin dator: ‘Sakelako bihotzak’. Ondarroako Udalak eta Elkar Argitaletxeak ematen duten Augustin Zubikarai nobela beka jaso zuen iaz, eta bere lehenengo narrazio-lana plazaratu berri du.
Bihotzak ere pantailen erritmora taupadaka omen du gaur egun. Audio luzeak, mezularitza azkarra eta irudi etengabeak bihurtu dira eguneroko arnasa; dena azkar, dena berehala. Eta, hala ere, zarata horren erdian, gazte askok ez dute entzuten barruko soinua. Hitzak, pantailen argitan, distira galdu duela dirudi, eta bizitzak, askotan, scroll amaigabe baten antza hartu du. Horrelako mundu batean, non dena pasatzen den, baina ezer ez den geratzen, Sakelako bihotzak eleberriak beste erritmo bat proposatzen du: barrurantz doan taupada bat, arnasa pausatua, eta batez ere, entzun nahi duenari dei egiten dion ahots bat.
Julen Apellak, bere lehen nobelarekin, isilpeko belaunaldi baten ahotsa ekarri du paperera. Ez da oihu handi bat, baizik eta barneko murmurio bat, ausardiaz eta sentiberatasunez idatzia. Ondarroako Udalak eta Elkar Argitaletxeak antolatutako Augustin Zubikarai nobela bekaren bidez garatu du proiektua, iaz irabazi eta urtebetez idazteari ekin ondoren. Sakelako bihotzak ez da soilik kontakizun bat, baizik eta pandemia osteko belaunaldi baten erretratua: gazteak, prekarietateak eta zalantzek markatutako garai batean, identitatea bilatzen dutenen istorioa da.
Apellak dioenez, poesiatik narratibara jauzi egitea ez da erraza izan, baina bide natural bat izan da: “Poesia idazten nuenean, oso libre sentitzen nintzen; poema bakoitzak bere bizitza propioa zuen. Baina nobelak konstante bat eskatzen du, egonkortasuna eta ardura. Lehenengo orrialdeetan sortzen dituzun elementuek garapen bat izan behar dute, eta horrek diziplina eskatzen du”.
Hala ere, ez dio askatasunari uko egin: “Bietan hizkuntzarekin jolasten da, eta irakurleari gauza berriak eskaintzeko gogoa dago”. Hitz horietan laburbiltzen da bere estiloa: irudiaren eta erritmoaren arteko oreka, poesia eta narrazioa uztartzen dituen idazkera.
Liburuak bi protagonista ditu: Jokin eta Felix. Unibertsitateko azkenengo urteetan dabiltzan bi lagun dira, elkarrekiko konplizitatez eta kontrastez lotuak. Felix arrazionala eta isila da, eta Jokin, berriz, biziagoa, kaotikoa eta artezalea. Biak ala biak, baina, krisi pertsonal baten erdian daude: ikasketak amaituta, ez dakite nondik heldu bizitzari. Apellaren hitzetan, “biak nerabezaroaren eta helduarokoaren arteko linbo batean daude, eta fase horretan identitatearen krisiak gertatzen dira”. Pandemiak, gainera, baldintzatu egin du belaunaldi hori: kalean bizitzeko eta harremanak sortzeko aukera galdu zuten, eta normaltasuna bueltatu zenean, ez ziren beren lekuan aurkitu. “Helduaroko eskakizun batzuekin topo egin dute, baina askotan handiegiak egin zaizkie. Hortik dator haien nahasmena”, azaldu du idazleak.
Nobelaren harian, bi pertsonaiak lagun minak izan arren, ezberdintasun ugari dituzte. Felix zentzuzko eta neurrizko bizitzaren aldekoa da, baina barruan hutsune bat sumatzen du. Jokin, ostera, sormenaren eta desiraren bidean dabil, baina ez du jakiten nora zuzendu bere energia. Haien arteko elkarrizketek eta isiluneek erakusten dute belaunaldi baten kontraesana: jakin badakite mundua aldatu dela, baina ez dakite zein lekutan kokatu beren burua.
Apellak dio hasieran ez zeukala argi zer kontatu nahi zuen, baina bai giro bat islatu nahi zuela, “pandemia osteko nahasmen hori, non denak normalizatzera joan arren, barruan zerbait aldatu den”. Bere ingurua “ulertzeko tresna” moduan begiratzen dio literaturari idazleak, eta Sakelako bihotzak horren isla da: intuizio lausoak ordenatzeko saiakera bat, belaunaldi baten nahasmenari zentzua emateko ahalegina.
Komunikazioaren paradoxa
2023an kokatua dago liburua, normaltasunaren itzulera ofiziala iritsi zen garaian. Baina Apellaren iritziz, normaltasun hori itxurazkoa da; pertsonaiek oraindik ez dute euren lekua aurkitu, eta mundua azkarrago doa beraiek baino. Pantailen argiek aurpegia bustitzen diete, baina ez dute argitzen barruko iluntasuna: “Komunikazioa eta inkomunikazioa betiko gaiak dira, baina orain, sare sozialen bidez, beste forma bat hartu dute”. Horrela, nobelak erakusten du nola teknologiak berak, konektatzeko sortua izan arren, bakardade berriak sortzen dituen.
Liburuaren lehenengo esaldiak berak erakusten du tonua eta ironia: “2023 da etxebizitza garestien eta audio luzeen garaia, eta jendea alde batetik bestera dabil, zertan ari den oso ondo jakin gabe”. Esaldi horrek irakurlea berehala sartzen du garai honetako ziurgabetasunean, “mezularitzak, lan-prekarietateak eta hiperestimulazioak markatutako bizitzetan”. Apellaren estiloak badu zerbait musikaletik; esaldiak luzatu egiten dira, arnasa bezain natural, eta irudiek ukitu poetikoa ematen diote kontakizunari.
Protagonisten bizitzak ez dira soilik deskribatzen, baizik eta haien emozioen erritmoan idatzita daude. Jokin eta Felix ez dira sinbolo itxiak, belaunaldi baten isla irekia dira: ez dute ideologia bakar bat ordezkatzen, baizik eta sentimendu bat eta hori da nobelaren indarra.
Idazlearentzat, literaturaren eginkizuna ez da erantzunak ematea, baizik eta galderak antolatzea. Horregatik, nobelaren egitura bera intuiziozkoa da: barruko kaosaren isla. Batzuetan, kontakizunak ez du norabide argirik, baina hori da bere indarra, belaunaldi baten nahasmendua zehazki erakusten duelako.
Liburuaren azpian dabilen hari sotila inozentziarena da. Pertsonaiek desilusioa ezagutzen dute, baina ez dute itxaropena guztiz galdu. “Inozentzia galtzen ari dira, baina behar hori badute. Bizimin puntu bat, jakin-min bat oraindik ere badago”, dio egileak. Inozentzia hori da, neurri batean, haien salbazioa: munduaren zarataren aurrean, oraindik gauza txikietan sinesteko gaitasuna.
Apellak ez du nahi bere liburua belaunaldi baten manifestu gisa irakur dadin. “Ez dut uste liburua belaunaldi-elementuetan sostengatzen denik. Literaturak gai unibertsalak jorratu behar ditu: maitasuna, desira, beldurra, komunikazio arazoak… gizakiaren kezkak betikoak dira”, zehaztu du. Horregatik, Sakelako bihotzak irakurtzean, irakurleak ez du soilik gazteen krisia ikusiko, baizik eta gizakiaren ahultasunaren eta bilaketaren erretratua.
Bere lehenengo eleberriarekin, literaturaren beste alde batera salto egin du berriztarrak. Sakelako bihotzak ez da soilik lehenengo lan bat; bada belaunaldi baten sentimendu kolektiboaren lekuko. Bere hitzek isiltasunaren soinua dute, eta, hala ere, irakurleak entzuten du taupada: barrurantz doan bihotz baten erritmoa, biziaren oihartzuna.
