Xabier Gezuraga: "Animaliekin denbora aldiak adierazten zituzten"
Labar arteaz ikerketa lan sakon bat egin eta ‘El arte de representar el tiempo’ liburuan jaso du aurkitutako guztia Xabier Gezuraga lekeitiarrak. Labar artea egutegi baten irudikapena dela dio.
Lekeitioko Armintxe kobaren aurkikuntzatik abiatutako ikerketa lan sakon baten ondorioak kaleratu ditu Xabier Gezuraga lekeitiarrak El arte de representar el tiempo liburuan. Labar artea egutegi baten irudikapena denaren ebazpenera ailegatu da ADES espeleologia taldeko kidea, eta lan hori guztia jasota geratzea izan du helburu. Gezuragak azaldu duenez, ez zeukan liburu bat idazteko ideiarik, baina joko deduktibo soil bat bezala hasi zena aurkikuntzarik harrigarrienagaz amaitu zen.
2016 urtean Armintxe kobazuloko grabatuak aurkitu zituzten espeleologoetako bat izan zen Gezuraga. Deskubrimendu ikusgarria. Hala ere, lehen momentuan ez ziren zeukan garrantziaz ere ohartu. Hurrengo egunetan argazki gehiago atera zituzten, eta orduan eduki zuten astia xehetasun gehiagogaz jabetzeko. «Flash txikiagaz egin genituen argazki saio batzuk, eta panela bizirik zegoela ematen zuen, han eta hemen agertzen joaten ziren animalien irudiak», gogoratzen du. Zirrara horrek eraginda, irudi horien esanahaiaren jakinminez geratu zen, eta, nahiz eta adituek azterketa egingo zutela jakin, bere kabuz hasi zen aztertzen. «Paneleko marrak marraztu, adituen iritziak entzun eta buruari bueltak ematen hasi nintzen, baina airean utzi nituen ideiak».
Urtebete beranduago, Lumentzako koba ondoan argazkiak ateratzen ari zela, kobazuloa irekita ikusi zuen, eta zer gertatu ote zen jakin nahirik sartu zen barrura. «Goizean argia sartzen zen bisonte biak dauden panelera. Bitxia begitandu zitzaidan». Gorriz margotutako neurri handiko bi bisonte eta zaldi buru bat daude Lumentzako kobazuloan, bata buztena altxatuta eta bestea atzean duela. «Hau da lotura arraroa pentsatu nuen. Bisonteen bizi zikloari begiratuta hasi nintzen pentsatzen, ea animaliak ez diren animalia soilak, ea badira sinbolo batzuk beste gauza bat adierazteko». Ideia horri bueltak ematen hasi, eta Armintxeko analisiari kolpe zion berriro. «Lehen analisi horretan bazegoen gauza arraro bat, zaldiak bisonte bihurtzen zirela. Gauzei lotura bilatzen hasi nintzen: bisontea bada uda, udazkenera arte, agian zaldiak beste denbora garai bat adierazi nahi du. Nahikoa argi ikusi nuen, baina argiegi ez, eta erlazio hori aurkitzen hasi nintzen».
Hainbat adibide. Marra guztiak eta irudi guztiak marraztu eta izarren programa baten bidez garai hartako konstelazioagaz alderatu zituen. «Marrazkiak garai hartako firmamentuaren posizioa erakusten du. Harrituta geratu nintzen. Ez nintzen aditua ez izarretan ez konstelazioetan, baina argi neukan, ikusi egiten nuen eta».
Bideo bat ere egin zuen bere aurkikuntzaren lehen datuak azaltzen. «Normala den modura, inork ez zidan sinistu, eta nik ere ez neukan gogo askorik jendea konbentzitzen aritzeko». Beraz, indarrak horretara jarri barik, bide horretatik aurrera jarraitzea erabaki zuen, gehiago ikertzen jarraitzea, eta «bidaia harrigarri bati» ekin zion.
Azterketa ez da mugatu Lekeitioko kobazuloetara; beste kobazulo askotan ere sinbologia bera erabiltzen dela ikusi du. «Ekaineko kobazuloa, esate baterako, garai berekoa da, eta ilargi eklipse bat erakusten du. Zaldi zuri-beltzak daude eta bat gorria, ilargiaren eklipse baten sekuentzia bat da». Gero, munduko beste indigena batzuek horrelako loturaren bat erabiltzen zuten ikertzen hasi zen. «Orain gutxira arte pentsatu da kobazuloetako gizonak, orain dela 10-15 mila urte, eboluzioaren beste aldi baten zeudela, baina jada badakigu ez dela horrela, gure modukoak zirela, berdin-berdinak. Azken 100 mila urteetan gizakia ez da aldatu ia ezer, eta bizitzeko kondizio onak eman diren tokietan klimatikoak, janari asko… talde handiak sortu eta esplosio kultural handia eman da».
Madaleniar garaian, duela 12-17 mila urte inguru, bizitzeko baldintza gogorrak zeuden arren, Kantauri itsasoan klima epelagoa zela gogora ekarri du Gezuragak, eta, beraz, garapen handi bat eta esplosio kultural handi bat eman zela dio. Horren adierazgarri dira utzi dituzten aztarnak: ehizarako materiala… «Gaur egungo tribu batzuk baino aurreratuago zeuden. Hori ikusita hasi nintzen pentsatzen ea beste indigena batzuek antzerako egoeran ze portaera zeukaten. AEBetan dagoen Lakota herriaren egutegiekin alderatzen hasi nintzen, eta denbora adierazteko animalien urteko bizitza zikloa kontuan hartzen duen egutegia erabiltzen zutela ikusi nuen». Harrituago geratu zen, gainera, konstelazioak animaliekin marrazten zituztela jabetzerakoan. «Ezustekoa izan zen jakitea Brasilen, Amazonia inguruan, ia indigena guztiek zeukatela animalien egutegia, eta konstelazioak marrazten zituztela egutegi horregaz bai eta Australian ere, Inuitak ere eta Siberia eta mongoliako tribu askok ere bai. Portaera orokorra zen. Egutegia egiteko naturari begiratzen zioten, eta izarrak, eguzkia eta ilargia erabiltzen zituzten denbora aldiak banatzeko, eta egutegi osoa eratuta zeukaten».
Lotura hori oso logikoa dela eta oso erraz ikusten dela dio Gezuragak. «Gure inguruko kobazuloetan ere oso argi ikusten da kobazuloko grabatuak izar-zeruaren irudikapen bat direla eta animaliak erabiltzen zituztela konstelazioak irudikatzeko eta denbora aldiak izendatzeko». Bere ustez, elizak eta kultura europar oso kontserbadoreak indigenak zapaldu eta euren kultura gutxietsi dute; orain dela 10.000 urte bizi zen gure moduko pertsonaren irudia karikatura baten modukoa, apur bat irrigarria egin dute. «Gai gatazkatsua zen, eta zer edo zer esateko oso ziur egon behar zen eta froga sendoak izan behar ziren. Frogatu ahal den bakarra kobetan bizi zirela da, eta gutxi gehiago. Zientziak ere metodo hori dauka, ez bada frogatzen ez dago, eta aldatzea asko kostatzen da». Gezuragarentzat munduan badaude adibide nahikoa, baina hemen «oinarri mugiezin bat» jarri zela ikusten du, Australian eta AEB- etan, ostera, aurreratuago doazela dio iraganeko gizarteen azterketagaz. «Ikuspegi zabalago batetik begiratzen dute».
Lekeitiarrak bezala gero eta gehiago dira beste interpretazio batzuk egitera ausartzen direnak. «Izarren, ilargiaren eta animalien bizitza zikloen erabilera munduko indigenen gehiengoak egutegi gisa hartzea eztabaida ezina da, eztabaida dago gizon haiek ezagutzen ditugun indigenen antzera jokatzen zuten ala ez, eta labar arteak ikuspegi hori islatzen ote zuen. Niretzat erantzuna begi-bistakoa da, egiten zuten, eta harreman horren froga ugari utzi zizkiguten». Eta, argi dauka «asko jota hemendik hamar urtera» hori guztia onartuta egongo dela. «Liburua denborari buruzkoa da, beraz, denborak esango du hori».
El arte de representar el tiempo liburuaren 100 ale kaleratu ditu, eta Interneten ere eskegi du. Eta ez da hor geldituko; lanean jarraitzen du, bere interpretazioak jasota utzi eta jendeari eskaintzeko. «Orain jada beste 100 orri sartuko nituzke liburuan».
